تشبیه زن به کشتزار در قرآن

آیه ۲۲۳ سوره بقره، در مورد زنان است و تمثیلی را بیان می‌کند که مورد بحث مفسرین و پژوهشگران بوده است. خداوند در این آیه می‌فرماید:«نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّىٰ شِئْتُمْ ۖ وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلَاقُوهُ ۗ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ». نکات قابل توجه در این آیه، تشبیه زنان به «حَرْث یا کشتزار»، تکرار دوبار واژه «حَرْث» و واژه «أَنَّىٰ» است. به‌طور کلی، تمثیل ممکن است چیزی را به هم نزدیک یا از جهاتی از هم دور کند و یا کارایی خاصی را بیان نماید. در مورد زنان که در این آیه به «نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ» تشبیه شده‌‌اند، تشبیهی تام نیست یعنی مراد این نیست که نسبت زنان به مردان تنها فایده‌اش این است که زنان به "حرث یا زمین کشاورزی" تشبیه شوند، با توجه به سیاق آیهٔ قبل، بقره/۲۲۲ (چون موضوع بحث ارتباط زن و مرد بود) به نظر می‌رسد که تشبیه درستی است و مثل سایر موارد که تشبیه صورت می‌گیرد معنایش این باشد که وجه شبه بین مرد و زن، حرث و زمین کشاورزی باشد. به‌ویژه در آیه قبل می‌توان این‌گونه برداشت کرد که مقصود خدای متعال این است که فرزندآوری و بقای نسل بشر بر عهده زن است.

در مورد واژه «أَنَّىٰ»، این پرسش مطرح است که آیا «أَنَّىٰ» زمانیه است یا مکانیه؟ علامه معتقد است که قطعاً أنی، زمانیه است، یعنی هر زمانی که خواستید، می‌توانید ارتباط جنسی با همسرانتان داشته باشید. اگر «أَنَّىٰ» به معنای مکانیه باشد، یعنی در همه مکان‌هایی که شرعا‌ً ارتباط زن و مرد جایز است نه بدن زن، مکان‌های مختلفی که زن و شوهر می‌توانند ارتباط جنسی داشته باشند. منظور مکان‌های مختلف بدن زن نیست جاهای مختلفی از لحاظ جغرافیایی، به جز مکان‌هایی که از نظر شرعی اجازه داده نشده است.در واقع، «أَنَّىٰ شِئْتُمْ» خطاب به مردان است. البته نباید به این مسئله صرفاً نگاهی فقهی داشت؛ حتماً باید رضایت هر دو طرف در نظر گرفته شود. نکته قابل تأمل در آیه این است که می‌فرماید: «وَقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ» یعنی سعی کنید اولاد صالح برای خودتان به جا بگذارید. بحث آیه صرفاً ارتباط جنسی نیست، بلکه تولید نسل است، آن هم نه هر فرزندی، بلکه نسلی صالح؛ با توجه به عبارت «مُلَاقُوهُ» باید خداترسی و یاد قیامت را مدنظر داشت. پس آنچه می‌تواند موجب تمایز تفسیر این آیه با تفسیرهای دیگر شود، «تقوای اجتماعی» است؛ یعنی نگاه به این مسئله صرفاً فقهی نباشد، بلکه به ابعاد اجتماعی، پزشکی و… نیز توجه شود. یکی از نتایجی که می‌توان از این آیه داشت، این است که آیه فراتر از تقوای فقهی، "تقوای اجتماعی" را نیز بیان می‌کند.

از دیدگاه قرآن، ازدواج فواید بسیاری دارد: «لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا» (روم، ۲۱) «هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ» (بقره، ۱۸۷) می‌توان گفت یکی دیگر از فواید ازدواج، ادامه نسل بشر است. بنا بر گفته سید قطب: صلح در جهان زمانی تحقق می‌یابد که نخست در درون انسان، سپس در خانواده و آنگاه در جامعه برقرار شود.

ملیحه علیزاده بایگی